خلاصه : مظهر عاطفه مادر، قلب خانه ومظهر مهر و عاطفه، عشق و احساس، محبت و صفاست، و مادري، فضيلتي است ملكوتي، ناشي از عالم قدس كه در وجود انسان خاكي تجلي مي‏كند و درآن صراحت و صداقت، مهر و صفا، عدل و تقوا به عالي‏ترين شكل خود آشكار ...

محبت مادري
حقيقت زندگي مادر، عشق ورزيدن، دوست داشتن وفداكاري است. اگر كار مادر را كوچك بپنداريم، مرتكب اشتباهي بزرگ شده‏ايم؛ چرا كه كار او، انسان‏سازي و فضيلت پروري است. مادر در انجام اين وظيفه، غرور و خودخواهي خود را به فداكاري و عشق‏ورزي تبديل مي‏كند و حتي حاضر مي‏شود دفتر عشق و زندگي شخصي خود را براي مدتي نيمه باز گذارد يا مختومه سازد و فصلي نو در دفتر جديد فرزند بگشايد. به همين دليل، مادرانْ همواره در خور ستايش و نكوداشتند.
زيباترين تعريف
زيباترين تعريفي كه از مادر شده و واقعا بيانگر مقام ومنزلت مادر است، حديث زيبايي از پيامبر اعظم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله است كه فرمود: «بهشت زير پاي مادران است».
رمز عشق جاوداني مادر است كيمياي زندگاني مادر است
اينكه فرموده است آن مينو سرشت زير پاي مادران باشد بهشت
يعني آنجايي كه مادر زد قدم نيست آنجا، از بهشت خُلد، كم
مقام والا
مادران در تاريخ و زندگي بشر، همواره مقامي بلند داشته ‏اند. آثار ديني و ادبي ملت‏هاي گوناگون درباره مادر، نكته‏ها و آموزه‏هايي خواندني و شنيدني دارد. مسلمانان نيز بر اساس آموزه‏هاي ديني خود، مادر را در جايگاهي والا نشانده و حرمت او را پاس داشته‏اند. در روايت است شخص گناهكاري نزد پيامبر آمد و پشيماني خود را آشكار ساخت و پرسيد: چه راهي در پيش بگيرم كه خداوند سريعا از گناهان من درگذرد؟ رسول خدا پرسيد: از پدرو مادر تو كدام يك زنده‏اند؟ پاسخ داد: پدرم. فرمود: به او خدمت كن. پس از رفتن آن شخص گناهكار، پيامبر خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به اصحاب فرمود: «اگر اين مرد، مادر مي‏داشت و به او خدمت مي‏كرد، گناهانش به سرعت آمرزيده مي‏شد».
راز محبت مادر
عاطفه مادري، از كرامت‏هاي خداوند است كه نمي‏توان آن را با هيچ قيمت مادي سنجيد. زن حامل وديعه ‏اي الهي به نام عطوفت و مهرباني است كه بعد از ازدواج در قلب او تجلي مي‏كند؛ به گونه‏اي كه تا سرحد جان براي كودك خود از جان مايه مي‏گذارد. محبت مادري، اختصاص به انسان ندارد و حتي حيوانات نيز اين گونه هستند. آهوي مادر براي پرستاري از بچه خود از گل ه‏اش جدا شد و به مراقبت از او پرداخت، ولي بچه بر اثر جراحت جان داد. مادر با اينكه مي‏دانست بچه مرده است، چند قدمي به دنبال گله راه افتاد، ولي دلش آرام نگرفت و دوباره بر بالين بچه مرده‏اش بازگشت و پوزه‏اش را به پوست او ماليد و دوباره و سه باره رفت وبازگشت، تا سرانجام با چهره ‏اي اندوهگين او را تنها گذاشت.
بهشت، رضاي مادر
اسلام براي مادر، مقام و ارزش شگفتي قائل شده است تا آنجا كه رسيدن به آخرين مرحله كمال بشر يعني بهشت را با رضاي مادر ميسر مي‏داند. مقام و ارزش مادر از نظر اسلام تنها تا آنجا نيست كه درباره رعايت آن فقط چند روايت و توصيه صادر گرديده باشد، بلكه در مقام قانون‏گذاري و در متن مقررات مذهبي، امر و نهي مادر در قسمتي از موارد، لازم الاجرا شناخته شده است. براي مثال، آنجا كه امر مستحبي خداوند با نهي مادر در تعارض باشد، فرزندان موظفند نهي مادر را بپذيرند و امر مستحبي را اجرا نكنند. ديگر آنكه در واجباتي كه واجب عيني نباشد و با انجام ديگران از عهده فرد ساقط شود، اطاعت نهي مادر بر انجام آن كار مقدم است.
كلام عيسي مسيح عليه‏السلام
در قرآن كريم، آيات بسياري انسان را به اطاعت و نيكوكاري به پدر و مادر فرا مي‏خواند. خداوند متعالي، حضرت عيسي عليه‏السلام را به مادر سفارش كرد و مسيح عليه‏السلام فرمود: «مرا در مورد مادرم نيكوكار قرار داده وجبار و شقي قرار نداده است». هنگامي كه يكي از پيامبران الوالعزم خداوند، در مقام برشمردن افتخارات خود، نيكوكاري به مادر را ذكر مي‏كند، دليل روشني براهميت مادر و احترام و نيكوكاري به اوست.
اهميت و شرافت مادر
رهبر كبير انقلاب در مورد اهميت و شرافت مادري فرموده است: «حقوق مادران را نمي‏توان شمرد و نمي‏توان به حق ادا كرد. يك شب مادر نسبت به فرزندش از سال‏ها عمر پدر متعهد ارزنده‏تر است. تجسم عطوفت و رحمت در ديدگان نوراني مادر، بارقه رحمت و عطوفت ربّ العالمين است. خداوند تبارك و تعالي قلب وجان مادران را با نور رحمت ربوبيّت خود آميخته، به گونه‏اي كه وصف آن را كسي نمي‏تواند بكند.... اينكه در حديث آمده كه: بهشت زير قدم‏هاي مادران است، يك حقيقت است و اينكه با اين تعبير لطيف آمده است، براي بزرگي عظمت آن و هشياري به فرزندان است كه سعادت و جنت را در زير قدم آنان و خاك پاي مبارك آنان جست‏وجو كنيد و حرمت آنان را نزديك حرمت حق تعالي نگه داريد و رضا و خشنودي پروردگار سبحان را در رضا و خشنودي مادران جست‏وجو كنيد».
احترام به مادر
گرهمي خواهي رضاي كردگار رو رضاي والدين را گوش دار
چون دل ايشان ز تو خشنود شد گردي اندر آخرت خوش رستگار
خداوند متعالي در چهار سوره از قرآن مجيد، بلافاصله بعد از مسئله توحيد، بر نيكي به والدين تأكيد كرده است. اين مسئله، بيانگر اين است كه اسلام تا چه حد براي پدر و مادر احترام قائل است. با اينكه نعمت خداوند بيشتر از آن اندازه است كه قابل شماره باشد، خداوند شكرگزاري در برابر پدر و مادر را در رديف شكرگزاري در برابر نعمت‏هاي خود قرار داده است. در حديثي از امام صادق عليه‏السلام مي‏خوانيم كه فرمود: «اگر چيزي كمتر از اُفّ وجود داشت، خداوند در قرآن كريم از آن نهي مي‏كرد و اين حداقل مخالفت و بي‏احترامي به پدر و مادر است. همچنين يكي از ابعاد عاق والدين، نگاه تند و غضب‏آلود به پدر و مادر است».
احسان بعد از حيات
اينكه قرآن كريم بر احترام پدر و مادر بيشتر تأكيد كرده، براي اين است كه پدر و مادر به حكم عواطف خاصي كه دارند، كمتر ممكن است فرزندان خود را به فراموشي بسپارند؛ در حالي كه بيشتر فرزندان پدر و مادر را فراموش مي‏كنند. احترام و احسان به پدر ومادر، تنها به زمان حيات آنان محدود نمي‏شود. مالك بن ربيع مي‏گويد: خدمت پيامبر نشسته بودم، مردي از انصار آمد و از پيامبر صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله پرسيد: يا رسول الله! آيا بعد از مرگ پدر و مادرچيزي از نيكي كردن به آن دو بر عهده من باقي است تا انجام دهم؟ حضرت فرمود: «بلي، چهار چيز بايد انجام دهي: نماز خواندن براي آنان، آمرزش ‏طلبي براي ايشان، عمل كردن به عهد و پيمانشان و احترام كردن به دوستان آنان».
فضيلت مادر
شهيد دستغيب در مورد برتري و فضيلت مقام مادر نوشته است: مستحب است در نيكي كردن، جانب مادر را بيشتر رعايت كند. رسول خدا صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله سه مرتبه امر به نيكي مادر فرمود و هنگامي كه از آن حضرت سؤال شد: حق كدام يك از والدين بزرگ‏تر است؟ فرمود: آنكه نُه ماه تو را در شكم گرفت و بعد به سختي تو را زاييد و بعد، از پستان خود تو را غذا داد.
در برخي از روايات حتي تصريح شده كه نيكي به والدين، به ويژه خوش‏رفتاري با مادر و خدمت به او در زمان سالمندي، باعث محو گناهان فرزند مي‏شود؛ يعني خدمت به پدرو مادر، كفاره گناهان و عامل مهمي براي جلب نظر رحمت حضرت باري تعالي و در نتيجه، رسيدن به سعادت ابدي است.
احترام امام سجاد عليه‏السلام به مادر
امام سجاد عليه‏السلام با مادر خود در يك ظرف، غذا نمي‏خورد و ظرف غذايش را جدا مي‏كرد مي‏فرمود: «مي‏ترسم براي لقمه‏اي دست دراز كنم كه مادرم نيز قصد آن لقمه را داشته باشد و با اين عمل، باعث نارضايتي مادرم شوم و در نهايت عاق گردم». مرحوم جزايري رحمه ‏الله در شرح صحيفه بعد از نقل اين روايت مي‏گويد: مراد از مادر امام سجاد عليه‏السلام ، دايه حضرت است كه كنيز امام حسين عليه‏السلام بوده، زيرا مادر حقيقي امام هنگام زايمان از دنيا رفته است. آن بزرگوار در دعاي خود از خداوند مي‏خواهد: «خداوندا! عبادتم را براي والدين ثبت فرما و به من توفيق مرحمت كن كه خواسته آنها را برخواست خود مقدم بدارم و كمال احترام را در مورد آنان رعايت كنم».
دست تواناي مادر
شخصيت‏هاي بزرگ جهان، عمده موفقيت خود را مرهون مادراني هستند كه به وظايف خطير خود عمل كرده‏اند. نابغه بزرگ اسلام، شيخ مرتضي انصاري رحمه‏الله در مرگ مادر بزرگوارش به شدت گريه مي‏كرد و كنار جنازه او اشك تأثر مي‏ريخت. يكي از شاگردان فاضلش به وي گفت: شايسته نيست شما با اين مقام علمي، براي درگذشت پيرزني اين‏طور اشك بريزيد و بي‏تابي كنيد. آن مرد بزرگ سربرداشت و گفت: «گويا شما هنوز به مقام ارجمند مادر واقف نيستيد. تربيت صحيح و زحمات فراوان اين مادر، مرا به اين مقام رسانيد». زحمات و كوشش‏هاي خردمندانه يك مادر، مي‏تواند فرزندي بپرورد كه تحولي در جهان بشريت به وجود آورد. ناپلئون مي‏گويد: «مادر با دستي گهواره و با دستي عالم را تكان مي‏دهد». اديسون هم مي‏گويد: «دنيا هر چه دارد از من است و من هرچه دارم از مادر».

نقش مادر در تربيت فرزند
امام خميني رحمه ‏الله در مورد اهميت نقش مادران در تربيت صحيح فرزندان مي‏فرمايد: «خداوند ان شاءالله شما بانوان را كه مركز پرورش بچه ‏هاي كوچك هستيد، تا آخر موفق كند. شما را [موفق كند] به اينكه اين بچه‏ها را خوب آموزش و پرورش بدهيد. پرورش از دامن شما شروع مي‏شود. دامن بانوان است كه بچه‏هاي خوب را پرورش مي‏دهد».
مادر و ادب‏ آموزي
مادر با رفتار شايسته خويش، كودك را با ادب پرورش مي‏دهد. به همين دليل، بي‏توجهي مادر به گفتارها و رفتارهايش، سبب مي‏شود كه فرزندان در الگوپذيري از او، به راه خطا بروند؛ زيرا هر حركت مثبت يا منفيِ مادر، در شخصيت و آينده آنان تأثير مي‏گذارد. تربيت صحيح و پرورش صفات پسنديده در كودك، تنها در پرتو برنامه صحيح علمي و عملي شدني است و پدر و مادر بايد به خوبي آن را فراگيرند. پيامبر اسلام، گرامي‏داشت فرزندان و ادب‏آموزي به آنان را در شمار مسئوليت‏هاي والدين مي‏داند و مي‏فرمايد: «فرزندان خود را گرامي بداريد و با آداب و روش پسنديده با آنها رفتار كنيد».
مادران، زمامداران جامعه
مادر، بند قنداق كودك را در دست دارد، ولي اهميت آن به گونه‏اي است كه مي‏توان گفت زمام امور جامعه در اختيار اوست. ممكن نيست خلق و خويي در جامعه باشد، ولي از خانه منشأ نگرفته باشد. اهميت نقش مادر به حدي است كه مي‏توان گفت فساد زن، موجب فساد جامعه و اصلاح او، موجب صلاح جامعه است. پدر و مادر در جنبه اجتماعي و سياسيِ فرزندان سهم مشترك دارند، ولي در سال‏هاي اوليه، نقش مادر مؤثرتر از پدر است. مادر نخستين عامل فشار بر كودك است وجنبه‏هاي مثبت و منفي را از راه امر و نهي در دل او پايدار مي‏كند. اوست كه مي‏تواند شرف اجتماعي و سياسي به طفل دهد و وي را مدافع حق و روابط صحيح بسازد. در همه حال، زنان، مردان را مي‏سازند و مردان، جامعه و قواعد اجتماعي را.
مربي فرهنگ جامعه
نقش مادر در همه زمينه‏ هاي حيات اجتماعي آشكار ومهم است؛ به گونه‏اي كه مادر، مربي فرهنگ جامعه به شمار مي‏آيد. بعد از تولد كودك، او در دريايي از فرهنگ غوطه‏ ور مي‏شود و اين فرهنگ از راه والدين و ديگر اعضاي خانواده به او انتقال مي‏يابد. اما تأثير مادر كه نخستين كلمات را بر زبان او جاري و اولين ايده را در ذهن او جايگزين مي‏سازد، از ديگران بيشتر است. مادر با نفوذ و تأثير خود، مي‏تواند فكر يا صفتي را در كودك پديد آورد، او را به سوي شرارت يا خيرانديشي بكشاند و ريشه و زمينه امور صحيح و غلط را در دل او برقرار سازد. پس مي‏توان گفت فرهنگ جامعه، به دست مادران ساخته مي‏شود و به آنان وابسته است.
رهبري فكري
كودك در حالي به دنيا مي‏آيد كه از نظر آگاهي‏هاي اجتماعي، ذهني پاك دارد و مادر، نخستين كلمات و حروف را بر روي اين صفحه سفيد مي‏نويسد و اوست كه نقش‏هاي زشت و زيبا را بر آن ترسيم مي‏كند. مادر با جاري ساختن نخستين كلمات بر زبان كودك، او را با اصول و قواعد زندگي آشنا مي‏كند و آداب و رسوم را به وي مي‏آموزد. از ديد علمي، مادر، رهبري فكري كودك را برعهده دارد و بر پايه قانون وراثت، بسياري از حالت‏هاي نوزاد، ناخودآگاه ناشي از مادر است. يافته‏هاي روان‏شناسي هم نشان داده است كه در جنبه رواني، نقص يا سلامت شخصيت رواني كودك، به ويژه در شش سال اول زندگي، به مهر مادر يا محروميت از آن بستگي دارد و ممكن است اثراتش تا پايان عمر باقي بماند.
وظايف معنوي
انجام وظايف جسماني معمولاً از عهده هر مادري ساخته است؛ مهم جنبه معنوي است كه فقط به دست مادر مسلمان و انديشمند انجام‏پذير است و آن هم جز با خودسازي مادر به وقوع نمي‏پيوندد. نقش تربيتي مادر، بدون تأثير جنبه الهي و عبادي پايدار نيست و تقوا و عبادت، در خط مشي تربيتي و تأثيرپذيري و سازندگي او مؤثر است. تقواي مادر، سبب ايجاد فضيلت‏ها و خصلت‏هاي انساني و اخلاقي در كودك مي‏شود و نيروي ذخيره‏اي است كه او را در مقابله با مشكلات ياري مي‏دهد. از سوي ديگر، آموزش مقررات به هنگامي مفيد است كه با خداترسي واقعي همراه باشد تا ضامن دروني براي اجرا و كنترل آن موجود گردد. اگر خداترسي واقعي بر مادر حاكم نباشد، چگونه مي‏تواند چنين ضمانت اجرايي را براي فرزندان به وجود آورد؟ پاكي و صداقت و پرهيز از گناه مربي، بيدار كننده و جهت‏بخش است و محرك اراده و انگيزه‏اي براي بهسازي و خيرخواهي به شمار مي‏آيد.
مادر و عبادت
مادري، وظيفه ‏اي سنگين و همراه با دشواري است. از اين رو، مادر نمي‏تواند بدون پيوند هميشگي با خدا، از عهده انجام وظايف برآيد. به همين دليل، عبادت و ياد خداوند براي مادر ضروري است و بدون آن، كار او ناقص به نظر مي‏رسد. رمز عبادت، ايجاد قدرت است و آنچه از عبادت مادر مورد نظر است، پيوندي هميشگي با خداست؛ بدان‏گونه كه جز او همه چيز را پوچ و فاني بداند. روش عبادي مادر بايد فعاليت در ميدان شناخت خدا باشد و فرمانش را در همه جوانب زندگي نفوذ دهد. در انجام عبادت، عمل و رفتار مهم است. صد سخن مادر در زمينه عبادت خدا، به اندازه يك عمل چند لحظه‏اي در كودك نافذ نيست. صد بحث درباره نماز، به اندازه خواندن يك نماز نمي‏ارزد. روح ديني را بايد از راه عمل در كودك نافذ ساخت، نه از راه حرف و سخن.
حق مادر
رسول خدا صلي‏ الله‏ عليه‏ و‏آله مي‏فرمايد: «حق پدر اين است كه از او در طول زندگي اطاعت كني و اما حق مادر را هرگز نمي‏تواني ادا كني. حتي اگر به تعداد شن‏هاي بيابان و قطره‏هاي باران، روزها در خدمتش بايستي، تنها به جاي زحمات طاقت فرساي دوران بارداري او نخواهد بود». شخصي به پيامبر از كج خلقي مادر شكايت كرد، حضرت فرمود: «او در آن نُه ماه كه بار تو را تحمل مي‏كرد و آن دو سال كه تو را شير داد و شب‏هايي كه بيداري كشيد و روزهايي كه براي تو تحمل تشنگي كرد، كج خلق نبود». مرد گفت: من جزاي زحماتش را پرداخته ‏ام و او را دوبار بر دوش گرفته و به حج برده‏ام. حضرت فرمود: «حتي جزاي يك ناله او را هنگام وضع حمل نپرداخته‏اي».
گلبرگ شماره 76